ماه گرفتگی نیم سایه ایی در 8 آذر 1391

رویداد مهم ماه گرفتگی نیم سایه در 8/9/91 برابر با 27/11/2011

هشتم آذر، ماه وارد نیم‌سایهٔ زمین می‌شود و نوعی از خسوف رخ خواهد داد که با چشم غیرمسلح به‌زحمت مشاهده‌پذیر است. ساکنان آسیا، اروپا، استرالیا، افریقا (به‌جز غرب آن) و امریکای شمالی (به‌جز شرق آن) می‌توانند شاهد این خسوف باشند.

مشاهدهٔ ماه بدر، به‌خصوص در هنگام طلوع، بسیار جذاب است؛ طلوعی دل‌انگیز که ماه سرخ‌رنگ کم‌کم با خروج از غبار به رنگ سفید متمایل می‌شود. شامگاه چهارشنبه ۸ آذر ۱۳۹۱، وقتی ماه بدر طبق معمولِ سایر ماه‌های قمری سر از افق برآورد، به‌جای آن‌که با خروج از غبارْ رنگش از قرمز به سفید تغییر کند چهرهٔ ماه تیره‌تر می‌شود و به خاکستری می‌گراید. این‌‌ همان رنگِ نیم‌سایهٔ زمین است که بر ماه افتاده است. اگر ناظر زمینی باشید، شاهد ماه‌گرفتگیِ نیم‌سایه‌ای خواهید بود. ولی اگر‌‌ همان هنگام بر روی ماه قرار داشته باشید، یک کسوف جزیی خواهید دید!

خسوفی که به حساب نمی‌آیددر کتاب‌های مختلف خوانده‌اید که تعداد رویدادهای ماه‌گرفتگی از خورشیدگرفتگی کمتر است و ماه‌گرفتگی در سال بین صفر تا ۳ مرتبه روی می‌دهد. باید توجه کنید که لازم است در انتهای این نوشته‌ها اشاره شود که منظور محاسبهٔ خسوف سایه‌ای در طی یک سال است. خسوف نیم‌سایه‌ای هم جزو گرفت‌های ماه محسوب می‌شود. بدین ترتیب تعداد رویدادهای خورگرفت و مه‌گرفت در مدت طولانی به یک میزان خواهد بود.

 علت وقوع خسوف نیم‌سایه‌ایعلت رویداد چنین خسوفی را بایستی از ابعاد خورشید در آسمان زمین جستجو کنیم. خورشید چشمه‌ای نورانی است که در آسمان زمین ابعادِ زاویه‌ایِ بزرگی در حد 0/5 درجه دارد. پس در زمان وقوع خورشیدگرفتگی بر سطح ماه، خورشید رفته‌رفته در پشت زمین پنهان می‌شود. این پدیده مانند وقوع خورشیدگرفتگیِ جزیی روی زمین است؛ با این تفاوت که قطر زمین از ماه بزرگ‌تر است و جوِ زمین نیز بر روی خورشید دیده می‌شود. هرچه منبع نوری بزرگ (یعنی خورشید) پشت زمین پنهان شود، محیطِ اطرافِ ناظرِ فرضی بر روی ماه تاریک‌تر می‌شود. پس ما از روی زمین خواهیم دید که مقداری از شمال یا جنوب ماه تیره‌تر به نظر می‌رسد و ماه به رنگ خاکستری سوخته درمی‌آید.

رخ‌دادن خسوف نیمسایه‌ای نشانه‌ی چیست؟
همان‌طور که در مقاله‌های مختلفی از جمله در شماره‌های ۲۰۷ و ۲۱۲ نجوم اشاره شده است، گرفت‌های ماه به فاصلهٔ هر شش ماهِ قمری روی می‌دهد. پس یک رشته از خسوف‌های مختلف اعم از نیم‌سایه‌ای و جزیی و کلی اتفاق می‌افتد که تقریباً 3/5 تا 3/75 سال طول می‌کشد. با گذشت هر شش ماه قمری، گره‌های صعودی و نزولی به میزان ۴ درجه جابه‌جا می‌شود. بنایراین در ابتدا و پایان یک رشته، شاهد خسوف‌های نیم‌سایه‌ای هستیم و همان‌طور که قبلاً هم اشاره شد در وسط رشته‌ها فقط شاهد خسوف کلی خواهیم بود. در گرفتِ آتی ما شاهد تغییر رشته گرفت‌های ماه از دو ماه رجب و محرم به دو ماه جمادی‌الثانی و ذی‌الحجه هستیم. این مسئله نشان می‌دهد که گره‌های صعودی و نزولی ماه، طی هر رشته، حرکتی عقبگرد دارند و در تقویم قمری به ماه قبلی نقل مکان می‌کنند.

خسوف نیم‌سایه‌ای به چند شکل روی می‌دهد؟
شعاع نیم‌سایه بسیار نزدیک به قطر ماه است. در اکثر مواقع فقط قسمتی از کرهٔ ماه وارد مخروط نیم‌سایه می‌شود. ولی مواقعی که ماه به سایهٔ زمین بسیار نزدیک شود ممکن است، شعاع نیم‌سایه از قطر ماه بزرگ‌تر باشد و تمام کرهٔ ماه در نیم‌سایه غوطه‌ور شود. این اتفاق به ندرت روی می‌دهد، به طوری که آخرین بار در ۲۳ اسفند ۱۳۸۴ شاهد چنینی رویدادی بودیم که در ایران هم مشاهده شد. در خسوف ۸ آذر، قطر نیم‌سایه ۳، ۸۳۳ کیلومتر و بزرگ‌تر از قطر ماه است و شرایط ورود به کل نیم‌سایهٔ زمین را دارد. ولی فقط 91/55 درصد از ماه وارد سایهٔ زمین می‌شود.

بررسی ماه‌گرفتگی نیم‌سایه‌ای ۸ آذر ۱۳۹۱خسوفِ نیم‌سایه‌ایِ فوق از ساروس ۱۴۵ است و یازدهمین عضو آن محسوب می‌شود. همان‌طور که مشخص است، این دورهٔ ساروسی نسبتاً جوان است و در آینده گرفت‌های بسیاری در این چرخه روی می‌دهد

اطلاعاتی مربوط به ساروس 145
اولین خسوف	20 مرداد 1211 هجری شمسی
خسوف میانی	7 شهریور 1842 هجری شمسی
آخرین خسوف	26 شهریور 2473 هجری شمسی
عمر دوره	1262/11 سال
تعداد کل گرفت‌ها	71 عدد
تعداد خسوف نیم­سایه‌ای	26 عدد
تعداد خسوف جزیی	30 عدد
تعداد خسوف کلی	15 عدد
وضعیت رخداد خسوف در چرخه	18 نیم­سایه‌ای ‌ـ‌ 10 جزیی ‌ـ‌ 15 کلی ‌ـ‌ 20 جزیی ‌ـ‌ 8 نیم­سایه‌ای

خسوف در ایران چطور دیده می­شود؟

خسوف نیم‌سایه‌ای از ساعت ۱۵:۴۴:۵۹، به زمان رسمی ایران، آغاز می‌شود. ولی ماه هنوز در ایران طلوع نکرده است. ساعاتی بعد، ماه در حالی که قسمتی از آن وارد نیم‌سایهٔ زمین شده، در آسمان ایران طلوع می‌کند. در بدوِ ورود به علت غبار موجود در افق، قسمتی از لبهٔ غربی ماه تیره‌تر به نظر می‌رسد و منظرهٔ زیبایی برای عکاسی فراهم می‌کند. خسوف در ساعت ۱۸:۰۴:۰۷ به اوج می‌رسد و فاصلهٔ بسیار کمی تا سایهٔ زمین دارد. بنابراین قسمتی از ماه آشکارا تیره‌تر به چشم می‌آید. سپس ماه رفته‌رفته از درون نیم‌سایهٔ زمین بیرون می‌آید و در ساعت ۲۰:۲۰:۵۹ خسوف پایان می‌یابد. ماه در زمان خسوف در صورت‌فلکی ثور و بین سیارهٔ مشتری و ستارهٔ دبران و خوشهٔ پروین محصور شده و زینت‌بخش آسمان شامگاهی ۸ آذر خواهد بود.

اطلاعات عمومی خسوف نیم­سایه­ای  8 آذر 1391
نوع خسوف	نیم‌سایه‌ای کلی
گاما	0/0897
قدر خسوف نیم‌سایه‌ای	2/6868
قدر خسوف سایه‌ای	1/6999
قطر سایه‌ی زمین	8,888 کیلومتر
ابعاد مخروط نیم­سایه	3,833 کیلومتر
مدت خسوف نیم‌سایه‌ای	2 ساعت و 45 دقیقه و 19 ثانیه

چه پروژه­هایی در زمان خسوف نیم­سایه­ای می­توان انجام داد؟

در زمان خسوف نیم‌سایه‌ای، ثبت و رصد آن با چشم مسلح و غیرمسلح بسیار بااهمیت است. اگر ماه در افق باشد، اندکی از نورش کاسته می‌شود و ثبتِ گرفتِ نیم‌سایه‌ای بسیار راحت‌تر خواهد بود. در این حالت، خسوف نیم‌سایه‌ای از ۲۰ درصد گرفتگی با چشم مسلح و از ۵۰ درصد گرفتگی با چشم غیرمسلح تشخیص داده می‌شود. با توجه به این نکته که ماه به صورتِ گرفته طلوع می‌کند، می‌توانید پروژهایی از قبیل تشخیص نیم‌سایه با چشم مسلح و غیرمسلح و ثبت متحرک‌سازیِ حرکتِ ماه درون نیم‌سایه با استفاده از دوربین عکاسی و تلسکوپ ممکن است بسیار جالب و ارزشمند باشد.
خسوف بعدی در ایران
در شامگاه پنج‌شنبه ۵ اردیبهشت ۱۳۹۲، شاهد یک ماه‌گرفتگی جزیی و مختصر در ایران خواهیم بود. در این خسوف، بخش کوچکی از شمال ماه در حدود 1/5 درصد وارد سایهٔ زمین می‌شود و ۲۷ دقیقه شاهد خسوف جزیی خواهیم بود. ولی ماه‌گرفتگیِ نیم‌سایه‌ایِ بعدی در ایران شامگاه شنبه ۲۷ مهر ۱۳۹۲ روی می‌دهد که این خسوف هم نسبتاً عمیق است و تمام مراحل آن در ایران دیده می‌شود.
برای آگاهی از وضعیت خسوف‌ها و کسوف‌های ۱۸ سال آینده مراجعه کنید به نجوم شمارهٔ ۲۰۰، صفحهٔ ۹۶

 

نویسنده: علی ابراهیمی‌سراجی
منبع:http://www.nojum.ir/fa/events/1391/09/07/lunareclipse91.aspx